KLOSkennis: Ruimtelijke oriëntatie I (deel 2)

10 nieuwe activiteiten Ruimtelijke oriëntatie

activiteiten 11-20

Herhaling achtergrondinformatie:

Wat is ruimte?

Onder een ruimte verstaan we een begrensd gedeelte van de omgeving. De ruimte die kleuters leren kennen kan bijvoorbeeld zo groot zijn als het klaslokaal of zo klein zijn als een broodtrommel.

Een ruimte is driedimensionaal en heeft dus een lengte, een breedte en een hoogte. Bij ruimte spreken we van ‘inhoud’. Dit in tegenstelling tot een plat vlak (zoals een tafelblad) dat tweedimensionaal is en alleen lengte en breedte kent. Daarbij spreken we van ‘oppervlakte’.

De drie dimensies van een ruimte kunnen nauwkeuriger bepaald worden door ze te meten. Dat gebeurt aanvankelijk met natuurlijke maten als voeten, handen, het lichaam of touw. En later met nauwkeurige meetinstrumenten zoals de rolmaat en liniaal.

Wat is ruimtelijke oriëntatie?

Ruimtelijke oriëntatie houdt in dat je je eigen positie of beweging binnen een ruimte kunt bepalen en omschrijven. Bijvoorbeeld: ‘ik sta naast de kast’. Maar ook dat je je positie of beweging ten opzichte van een ander kunt bepalen en beschrijven. Bijvoorbeeld: ‘Ik sta achter jou’.

Van essentieel belang daarbij is dat jij en de ander hetzelfde begrippenkader gebruiken om die positie in de ruimte te omschrijven.

Een baby of peuter heeft dat begrippenkader nog niet en heeft dat ook niet nodig. Een peuter denkt nog geheel egocentrisch. Hij ziet moeder bijvoorbeeld door een vorm (die later een ‘deur’ blijkt te heten) naar een andere ruimte lopen en kruipt haar gewoon achterna. Een volgende keer weet hij dat hij door die vorm kan kruipen en dan in een andere ruimte komt (die later ‘keuken’ blijkt te heten). Daarbij heeft hij geen begrippenkader nodig als voor, naast of achter.

Ook een jonge kleuter die net de taal machtig begint te worden zal die begrippen nog niet gebruiken, omdat die in zijn optiek niet nodig zijn. Ook een jonge kleuter ziet zichzelf nog als het middelpunt van de wereld. Spelen met een ander is dan nog niet echt spelen met de ander, het spel is nog helemaal op zichzelf gericht.

Dat gaat veranderen als kinderen in de kleuterleeftijd komen, de taal machtig worden en echt samen gaan spelen. En merken dat ze daarbij taal nodig hebben om dat ook inderdaad samen te doen.

Dan blijkt het toch wel handig te zijn als je allemaal dezelfde begrippen gebruikt in bijvoorbeeld een opdracht als ‘kom eens naast me staan’ of ‘zet je voet op het trapje’.

Bij ruimtelijke oriëntatie bij kleuters staat dan ook het aanleren van het juiste begrippenkader centraal.

Aan de slag.

Het ontwikkelen van de juiste ruimtelijke begrippen gebeurt door actief verkennen van de ruimte. Wij kunnen daarvoor situaties creëren waarin de kinderen die begrippen moeten gebruiken om misverstanden in de communicatie te voorkomen.

Daarom hebben wij in het vervolg wat activiteiten beschreven waarin kinderen op speelse wijze leren om met behulp van oriënterende begrippen de positie of beweging van zichzelf en een ander in een ruimte te beschrijven.

Herhaling van begrippen is erg belangrijk. Daarom komen in de activiteiten regelmatig dezelfde begrippen voor. Door het gebruik van die begrippen in verschillende contexten ervaren de kinderen dat oriënterende begrippen niet absoluut, maar relatief zijn. Waardoor het voorste kind in de rij bijvoorbeeld het achterste kind wordt als de rij zich omkeert.

De activiteiten zijn zo gekozen dat de kinderen niet alles meteen goed hoeven te doen. Juist het zelf proberen, het fouten maken en oplossingen bedenken, geeft hen waardevolle informatie.

Wanneer kinderen bij de activiteiten problemen ondervinden is het belangrijk om hen te blijven confronteren met nieuwe ervaringen. Dat is beter dan hen nogmaals te laten oefenen met de voorbeelden uit de activiteiten. Volgens ons zijn leerkrachten prima in staat (spel)situaties te creëren waarin kinderen leerervaringen opdoen die aansluiten bij de betreffende activiteiten.

Tilburg, maart 2021
Erica Ritzema

Onder redactie van: Hans Vermeer
Illustratie: Trudi Ann Boekel
Website/Social Media/vormgeving Lida Boonstra

KLOSkennis: Ruimtelijke oriëntatie kun je gratis downloaden op de ledensite van de WSK-kleuteronderwijs.